Czy Twoi pracownicy naprawdę myślą, czy tylko przetwarzają instrukcje? Na pierwszy rzut oka wszystko się zgadza: kadra z wyższym wykształceniem, zorientowana w celach firmy, raporty wypełnione, spotkania odbyte, a jednak coś nie gra. Decyzje podejmowane są zbyt szybko, albo przeciwnie – paraliżuje je nadmiar informacji. Nikt nie kwestionuje założeń, zespół rzadko wychodzi poza „co zawsze działało”. Innowacyjność? Raczej optymalizacja. Odporność poznawcza? Często jest mylona z bezrefleksyjną zgodnością.
To nie brak kompetencji technicznych. To brak krytycznego myślenia – najmniej docenianej i jednocześnie najrzadziej rozwijanej kompetencji XXI wieku.
Dlaczego krytyczne myślenie zniknęło z agendy?
Paradoksalnie- im więcej posiadamy narzędzi analitycznych, tym rzadziej je kwestionujemy. Im bardziej „dane przemawiają same za siebie”, tym mniej miejsca zostawiamy na interpretację i wątpliwość. Automatyzacja pracy umysłowej – od Exceli po generatywną AI – odciąża nasz mózg i przede wszystkim rozleniwia poznawczo.
Jak pokazują badania McKinsey, większość liderów przecenia zdolność swoich zespołów do samodzielnej analizy i rozwiązywania problemów w warunkach niejednoznaczności. Jedno z badań World Economic Forum umieszcza krytyczne myślenie na podium kluczowych kompetencji przyszłości – tuż obok rozumowania systemowego i umiejętności pracy z AI. ( Sprawdź: „Zawody przyszłości – kto będzie potrzebny na rynku pracy w 2030? – Raport The Future of Jobs„)
Ale krytyczne myślenie to nie tylko „kompetencja przyszłości”. To mechanizm obronny organizacji przed błędami, schematyzmem, konformizmem poznawczym – a czasem nawet katastrofą.
Najczęstsze błędy poznawcze w organizacjach, których nikt nie widzi
- Grupowe myślenie (groupthink)
Wysokie zaufanie i dobra atmosfera mogą… zaszkodzić. W zespołach o niskim poziomie różnorodności poznawczej rzadko dochodzi do konstruktywnej debaty. Pracownicy nie chcą kwestionować pomysłów liderów ani „hamować zespołu”. Efekt? Świetne wykonanie błędnych założeń.
Przykład: w firmach technologicznych często zdarza się, że zespół wdraża produkt lub funkcję, której nikt realnie nie potrzebuje, ale wszyscy zgodzili się, że „brzmi innowacyjnie”.
- Zarządzanie przez analogię
Decyzje podejmowane na zasadzie „w poprzedniej firmie to działało” lub „inni z branży tak robią” to przykład lenistwa poznawczego. Zamiast analizy kontekstu – kopiowanie rozwiązań. To wygodne, ale rzadko skuteczne.
- Syndrom eksperckości (overconfidence bias)
Im większe doświadczenie, tym większa wiara we własną nieomylność. Krytyczne myślenie zakłada ciągłą gotowość do zmiany zdania, ale wielu liderów (świadomie lub nie) wybiera poznawczy komfort nad poznawczą elastyczność.
Krytyczne myślenie a AI – nowy kontekst
Pojawienie się narzędzi opartych na AI nie rozwiązuje problemu krytycznego myślenia – przeciwnie, pogłębia go. Modele językowe, takie jak ChatGPT, oferują błyskawiczne odpowiedzi, które brzmią przekonująco, ale niekoniecznie są prawdziwe. Pracownicy muszą nauczyć się nie tylko korzystać z narzędzi AI, ale także oceniać jakość jej wyników. I tutaj kluczowa staje się zdolność do:
- formułowania precyzyjnych pytań,
- weryfikowania źródeł,
- odróżniania „treści dobrze sformułowanej” od „treści dobrze uargumentowanej”.
Jak pokazuje raport Stanford HAI (2024), organizacje, które nie zainwestują w szkolenia z krytycznego myślenia w kontekście AI, będą bardziej podatne na tzw. „automated reasoning errors”, czyli błędy wynikające z nadmiernego zaufania maszynie.
Krytyczne myślenie to nie “soft skill”. To warstwa poznawcza strategii
Większość szkoleń z krytycznego myślenia skupia się na klasycznej analizie logicznej, wykrywaniu błędów argumentacyjnych czy weryfikowaniu źródeł. To ważne, ale niewystarczające. W rzeczywistości organizacyjnej krytyczne myślenie oznacza:
- świadomość modeli mentalnych, które kierują naszymi decyzjami,
- umiejętność tworzenia przestrzeni poznawczej dla kontrowersji i niewiedzy,
- zdolność do prowadzenia debat bez eskalacji ego,
- rozróżnianie między “danymi”, “wnioskiem” i “interpretacją”,
- identyfikację automatyzmów poznawczych w zespołach i kulturze firmy.
Źródła:
Superagency in the workplace: Empowering people to unlock AI’s full potential at work, McKinsey & Company, 2025.
The Future of Jobs Report 2025, World Economic Forum
Autorka: Olga Zelent, Speakers Office, Digital University
