Czym jest przyjaźń? Czy możliwe jest nawiązanie takiej relacji z robotami? Czy już wkrótce roboty zastąpią nam ludzkich przyjaciół?
Nasz mózg potrzebuje więzi społecznych, aby należycie funkcjonować, rozwijać się i utrzymać dobre zdrowie. Jako ludzie należymy do istot stadnych. Aby przetrwać potrzebujemy silnych więzi, opierających się na stabilnych podstawach, z osobami podobnymi do nas. W dzisiejszym artykule bliżej przyjrzymy się, jednej z najbardziej fascynujących więzi jaka nas łączy – przyjaźni.
W 2012 roku do kin wszedł amerykański film pt. „Robot & Frank” opowiadający historię emerytowanego włamywacza i złodzieja – Franka, cierpiącego na wczesne objawy demencji starczej. Zaniepokojony o stan zdrowia swojego ojca syn, kupił mu „domowego robota”, który potrafił mówić oraz wykonywać prace domowe, takie jak gotowanie, sprzątanie, pranie, a także przypominać, by wziął lekarstwa. Chociaż na początku główny bohater nie był zadowolony z pomysłu życia z robotem, to z czasem zaczął dostrzegać coraz większe pozytywy. Film zakończył się nawiązaniem widocznej więzi pomiędzy człowiekiem a maszyną, o czym świadczył fakt, że główny bohater ochronił robota, gdy para wpada w tarapaty. To oczywiście fikcyjna historia, ale życie z robotami-opiekunami w prawdziwym świecie jest coraz bliższe. Stawia to przed nami wyzwanie, aby spróbować zdefiniować i nazwać ten nowy rodzaj relacji.
Tony Prescott – profesor neuronauki kognitywnej na Uniwersytecie w Sheffield i dyrektor Sheffield Robotics od lat analizuje oraz stara się zrozumieć naturalną inteligencję ludzi i zwierząt, po to, aby stworzyć inteligentne roboty przypominające żywe istoty. Jego badania nad relacjami pomiędzy człowiekiem, a robotem szczegółowo analizują temat przyjaźni. Czy jest ona możliwa? Według jego badań, towarzystwo robotów może konstruktywnie wpłynąć na poprawę naszego życia i przerodzić się w przyjaźń, która jest porównywalna do relacji międzyludzkich. Jednak niesie to również potencjalne zagrożenia, takie jak na przykład porzucenie ludzkich przyjaciół na rzecz robotów.
Filozofia przyjaźni
Filozof robotyki badający przyszłość ludzkości – John Danaher stwierdza, że najlepsza definicja „prawdziwej” przyjaźni została opisana przez greckiego filozofa Arystotelesa. Uważał on, że idealna przyjaźń opiera się na „wzajemnej dobrej woli, podziwie i wspólnych wartościach”. Patrząc w tych kategoriach przyjaźń to partnerstwo równych sobie. Roboty, takie jak Sophia firmy Hanson Robotics, opierają swoje zachowanie na zbiorze wcześniej przygotowanych odpowiedzi – humanoidalnym chatbocie, dlatego nie są równym partnerem w konwersacji. Każdy, kto testował Alexa lub Siri wie, że sztuczna inteligencja wciąż ma wiele do nadrobienia.
Według Arystotelesa przyjaźń można podzielić na trzy główne rodzaje: przyjaźń interesowną – kiedy oczekujemy korzyści wynikających ze znajomości z daną osobą. Przyjaźń skupioną na szukaniu przyjemności (hedonistyczną) – w której potrzebujemy towarzystwa innych ludzi tylko po to, by spędzić miło czas i dobrze się bawić oraz przyjaźń doskonałą – taka w której druga osoba bezinteresownie chce dzielić się z nami dobrymi i złymi momentami, być wsparciem i towarzyszyć nam w życiu. Możemy z tego wywnioskować, że sex-roboty oraz roboty-zwierzęta już spełniają pewną formę „niedoskonałej” przyjaźni.
Sztuczni przyjaciele
Wiele osób postrzega roboty domowe tak jak traktuje pozostałe elementy wyposażenia mieszkania czy zwierzęta domowe i odnosi się do nich z sympatią. Inni sceptycznie podchodzą do możliwości rozwinięcia przyjaźni z robotami. Dla wpływowej grupy brytyjskich naukowców, którzy opracowali zestaw „etycznych zasad robotyki”, towarzystwo człowieka z robotem jest oksymoronem. Uważają, że reklamowanie robotów jako posiadających zdolności społecznie jest nieuczciwe i należy je traktować ostrożnie. Wierzą, że marnowanie energii emocjonalnej na rzeczy, które mogą jedynie symulować emocje, jest mniej satysfakcjonujące niż tworzenie więzi międzyludzkich. Jednak ludzie już rozwijają więzi z robotami. Odkurzacze, kosiarki, urządzenia kuchenne, konsole do gier i samochody. Wiele osób nadaje im imiona, tak jak pupilom domowym. Niektórzy nawet zabierają swoje roboty sprzątające na wakacje.
Inne dowody świadczące o tym, że możliwe jest zbudowanie więzi emocjonalnej z urządzeniem to chociażby przykład robotów-psów AIBO wyprodukowanych w Japonii w 1999 roku, które potrafiły mówić, uczyć się komend i machać ogonem. Z czasem ich właściciele tak się do nich przywiązali, że nie mogli znieść myśli o wycofaniu ich z produkcji. Doprowadziło to do zorganizowania oficjalnej ceremonii pogrzebowej Shinto w świątyni, co w praktyce oznaczało rozbiór robotów na części. Według Głównego kapłana odprawiającego ceremonię, honorowanie przedmiotów nieożywionych jest zgodne z myślą buddyjską: „chociaż AIBO jest maszyną i nie ma uczuć, działa jak lustro ludzkich emocji”. AIBO i podobne roboty są szczególnie popularne wśród osób starszych. Badania wskazują, że roboty mogą potencjalnie zachowywać się jak zwierzęta terapeutyczne – chociaż przywiązanie do maszyn może być również objawem samotności, która jest coraz większym problemem w Japonii. Innym przykładem może być oddanie 21 salut z dział przez żołnierzy, na cześć przenoszącego bomby robota Boomera, który zginął podczas jednej z akcji. Żołnierze często traktują swoje roboty podobnie jak innych żołnierzy. Te przykłady jasno pokazują, że możemy przenosić więzi emocjonalne na rzeczy, które są dla nas ważne, nawet jeśli wiemy, że zostały wcześniej wyprodukowane i zaprogramowane. Ale czy tą więź możemy traktować na równi z naszą międzyludzką?
Prawdziwa przyjaźń?
Prescott zauważa, że w praktyce wiele przyjaźni między ludźmi nie odpowiada ideałowi Arystotelesa. Nie można ich jednoznacznie określić, nie są sobie równe i mogą ewaluować w czasie. Dlatego nie możemy określać tymi samymi standardami przyjaźni między nami, a robotami.
Podsumowując nasze rozważania jest wysoce prawdopodobne, że relacje z robotami mogą nam pomóc w zaspokojeniu głęboko zakorzenionego pragnienia – posiadania więzi społecznych, zapewniając nam wsparcie emocjonalne, podobne do tego zapewnianego przez innych, jednak nie zastąpi to interakcji z ludźmi. Liczne przykłady dowodzą, że roboty pomagają ludziom w komunikacji, poprawiając ich umiejętności społeczne lub zwiększając ich poczucie własnej wartości. W miarę upływu czasu i rozwoju technologii wielu z nas może powielić zachowanie filmowego Franka: na początku wyśmiewać się i szydzić, by potem przyznać, że roboty mogą być zaskakująco dobrymi towarzyszami. Badania pokazują, że to już się dzieje – choć być może nie w sposób, który aprobowałby Arystoteles.
