Na pewno znasz to uczucie – momenty, gdy pracujesz z pełnym skupieniem, a zadania same posuwają się do przodu, jakby czas przestał istnieć. W psychologii ten stan nazywamy „flow” – chwilą maksymalnej koncentracji i efektywności. Paradoksalnie, współczesne środowisko pracy często utrudnia jego osiągnięcie, mimo że to właśnie on przekłada się na najlepsze rezultaty. Poznaj sposoby na wspieranie flow w zespole, aby zwiększyć produktywność, poprawić dobrostan pracowników i podnieść ich satysfakcję z pracy.
Neurofizjologia stanu flow – co dzieje się w naszym mózgu?
Stan flow to nie tylko psychologiczny fenomen, ale również specyficzny stan neurofizjologiczny. Badania z wykorzystaniem neuroobrazowania pokazują, że podczas flow w mózgu zachodzą fascynujące procesy. Następuje czasowe „wyłączenie” kory przedczołowej odpowiedzialnej za samoświadomość i wewnętrzną krytykę, co wyjaśnia charakterystyczne „zatracenie się” w zadaniu. Jednocześnie wzrasta aktywność w obszarach związanych z koncentracją i przetwarzaniem informacji.
W stanie flow mózg produkuje zwiększone ilości neuroprzekaźników takich jak dopamina, noradrenalina i endorfiny, co przekłada się na uczucie przyjemności i satysfakcji. To neurochemiczne „nagradzanie” sprawia, że stan flow staje się samopodtrzymujący – im dłużej w nim pozostajemy, tym łatwiej go utrzymać.
Neurobadania wskazują również na konkretne techniki wspierające wejście w stan flow:
– rytmiczne oddychanie (4-7-8) obniża aktywność układu współczulnego;
– ekspozycja na naturalne światło synchronizuje rytm okołodobowy;
– monotonne dźwięki (np. biały szum) redukują nadmierną stymulację sensoryczną;
– regularna aktywność fizyczna zwiększa plastyczność neuronalną, ułatwiając osiąganie flow.
Wielozadaniowość w świetle badań neurologicznych
Już w początkach XX wieku Maria Montessori zauważyła, jak destrukcyjne dla procesu twórczego mogą być nieprzemyślane przerywniki. Przyrównała to do brutalnego wyrywania artysty z momentu inspiracji – skutkującego utratą potencjalnego arcydzieła. Współcześnie te przerywniki przybrały formę nieustannych powiadomień, maili i spotkań.
Badania przeprowadzone przez zespół dr Earla Millera z MIT wykazały, że mózg ludzki nie jest zdolny do prawdziwej wielozadaniowości. To, co nazywamy „multitaskingiem”, to w rzeczywistości szybkie przełączanie się między zadaniami, generujące znaczące koszty poznawcze. Neuroobrazowanie pokazuje, że przy każdym przełączeniu między zadaniami następuje krótkotrwałe przeciążenie kory przedczołowej, a efektywność spada nawet o 40%.
Badacze z Uniwersytetu Stanforda odkryli dodatkowo, że osoby regularnie praktykujące wielozadaniowość wykazują obniżoną zdolność do filtrowania nieistotnych informacji i trudności w utrzymaniu uwagi nawet podczas wykonywania pojedynczego zadania. Zjawisko to wiąże się ze zmianami w aktywności obszarów mózgu odpowiedzialnych za kontrolę poznawczą.
Neuroróżnorodność a stan flow
Stan flow może mieć szczególne znaczenie dla osób neuroróżnorodnych. Osoby z ADHD często doświadczają stanu hiperfokalizacji, który można porównać do intensywnego flow. Z kolei osoby w spektrum autyzmu mogą wykorzystywać flow jako sposób na regulację przeciążenia sensorycznego, skupiając się na zadaniu, które pozwala „odciąć się” od nadmiaru bodźców.
Osoby z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego (SPD) mogą potrzebować specjalnie dostosowanego środowiska, by osiągnąć flow. Może to obejmować:
– redukcję sztucznego oświetlenia;
– minimalizację hałasu w tle;
– możliwość korzystania z przedmiotów stymulujących propriocepcję;
– elastyczne godziny pracy uwzględniające indywidualną wrażliwość sensoryczną.
Ruminacja – ukryty wróg produktywności
Podczas gdy flow charakteryzuje się pełnym skupieniem na teraźniejszości i wykonywanym zadaniu, jest też zjawisko przeciwne – ruminacja, która więzi umysł w przeszłości lub przyszłości. To nawykowe rozpamiętywanie i analizowanie negatywnych myśli lub wydarzeń, które skutecznie blokuje produktywność i dobre samopoczucie. W języku polskim bywa określane “przeżuwaniem myśli” i coraz częściej obserwuje się je w środowisku biznesowym.
Badania pokazują, że ruminacja aktywuje sieć trybu domyślnego (DMN) w mózgu, obszary odpowiedzialne za autorefleksję i planowanie. Nadmierna aktywność DMN utrudnia wejście w stan flow i może prowadzić do obniżenia produktywności oraz wzrostu poziomu stresu.
Istnieje związek między możliwością osiągania stanu flow a zdrowiem psychicznym pracowników. Osoby doświadczające wysokiego poziomu lęku lub tendencji do ruminacji mogą mieć trudność w osiąganiu tego stanu. Jednocześnie, regularne doświadczanie flow może działać ochronnie na zdrowie psychiczne zespołu.
Praktyczne rozwiązania dla liderów zespołów
- Organizacja czasu pracy
- Wprowadź bloki „czasu chronionego” – godziny bez spotkań przeznaczone na głęboką pracę.
- Pozwól zespołowi na elastyczne dostosowanie godzin pracy do ich najproduktywniejszych momentów.
- Ustal zasady dotyczące odpowiadania na maile i komunikatory – nie wszystko wymaga natychmiastowej reakcji.
- Kultura organizacyjna
- Promuj single-tasking zamiast wielozadaniowości.
- Wprowadź „ciche godziny” – czas bez spotkań i telefonów.
- Szanuj granice między pracą a czasem prywatnym.
- Przestrzeń do koncentracji
- Stwórz strefy cichej pracy.
- Umożliw pracę z dala od głównej przestrzeni biurowej.
- Zapewnij narzędzia do zarządzania rozproszeniami (np. aplikacje blokujące powiadomienia).
- Zarządzanie zadaniami
- Ustal jasne priorytety i cele.
- Rozbijaj złożone projekty na mniejsze, mierzalne etapy.
- Wprowadź regularne przeglądy postępów zamiast ciągłego monitorowania.
- Wsparcie dla neuroróżnorodności
- Twórz elastyczne przestrzenie pracy uwzględniające różne potrzeby sensoryczne.
- Oferuj narzędzia wspierające regulację bodźców (słuchawki z redukcją szumów, przesłony wizualne).
- Umożliwiaj dostosowanie harmonogramu do indywidualnych wzorców energii i koncentracji.
Wdrażanie zmian
Transformacja środowiska pracy wymaga systematycznego podejścia. Zacznij od małych zmian:
- Przeprowadź audyt głównych „pożeraczy czasu” w zespole.
- Wprowadź pilotażowe „godziny ciszy”.
- Monitoruj efekty i zbieraj feedback.
- Stopniowo rozszerzaj skuteczne praktyki.
Wspieranie stanu flow w zespole to nie luksus, ale konieczność w świecie, gdzie innowacyjność i kreatywność stanowią o przewadze konkurencyjnej. Tworząc odpowiednie warunki, nie tylko zwiększamy produktywność, ale także wpływamy pozytywnie na dobrostan pracowników i ich satysfakcję z pracy.
Pamiętajmy, że każda osoba ma swój unikalny rytm i potrzeby. Rolą liderów jest stworzenie środowiska, które pozwala każdemu członkowi zespołu znaleźć swoją optymalną ścieżkę do produktywności. W końcu to nie ilość przepracowanych godzin, ale jakość skupionej pracy przekłada się na rzeczywiste rezultaty biznesowe.
Autor: Izabela Bartnicka, Wiceprezeska Digital University, trenerka integracji sensorycznej.
