„Hej ChatGPT, napisz mi raport z badań rynkowych…” – tak zaczyna się dzień pracy wielu z nas. W ciągu ostatniego roku zauważyłam, jak narzędzia AI stały się niemal niewidzialnym członkiem zespołu i asystentem. Ale czy zastanawialiście się kiedyś, co ta cicha rewolucja robi z naszymi umiejętnościami myślenia? 

W dobie dynamicznego rozwoju generatywnej sztucznej inteligencji (GenAI), narzędzia AI takie jak ChatGPT czy Copilot stają się nieodłącznym elementem pracy wielu specjalistów i specjalistek. Nasuwa się jednak pytanie: jak ta rewolucja technologiczna wpływa na  umiejętność krytycznego myślenia, która jest jedną z kluczowych kompetencji przyszłości? Czy polegając na AI, stajemy się mniej samodzielni w rozwiązywaniu problemów i ocenie informacji? 

Interesujących odpowiedzi dostarcza badanie przeprowadzone przez Microsoft Research, opisane w artykule „The Impact of Generative AI on Critical Thinking: Self-Reported Reductions in Cognitive Effort and Confidence Effects From a Survey of Knowledge Workers” (Lee et al.*, 2025).   Oparto je na ankiecie wśród 319 pracowników i pracowniczek umysłowych, którzy na co dzień wykorzystują GenAI w swojej pracy. Uczestnicy i uczestniczki podzielili się aż 936 przykładami zastosowania tych narzędzi, a analiza ich doświadczeń przyniosła zaskakujące i istotne wnioski. 

Co dzieje się w naszych mózgach podczas współpracy z AI? 

Warto wiedzieć co właściwie dzieje się w naszych głowach podczas krytycznego myślenia. Z perspektywy neuronauki, proces ten angażuje rozbudowaną sieć struktur mózgowych, w której kluczową rolę odgrywa kora przedczołowa odpowiedzialna za analizę, weryfikację hipotez i podejmowanie decyzji. Wspiera ją zakręt obręczy monitorujący konflikty poznawcze, obszary ciemieniowe integrujące informacje, hipokamp zapewniający dostęp do posiadanej wiedzy oraz jądra podstawy hamujące impulsywne reakcje. 

Ta neurologiczna orkiestra pozwala nam odróżniać fakty od opinii, podejmować racjonalne decyzje i chronić się przed uprzedzeniami poznawczymi. Co więcej, dzięki neuroplastyczności mózgu, te umiejętności można skutecznie wzmacniać poprzez regularne ćwiczenia. Pytanie brzmi: czy współpraca z AI osłabia czy wzmacnia te neuronalne połączenia? 

Kluczowe wnioski z badania 

Krytyczne myślenie jako strażnik jakości 

Osoby uczestniczące w badaniu postrzegają krytyczne myślenie przede wszystkim jako niezbędne do zapewnienia wysokiej jakości swojej pracy. Obejmuje to precyzyjne definiowanie celów, optymalizację zapytań kierowanych do AI oraz staranną ocenę generowanych treści pod kątem konkretnych kryteriów i standardów. 

Sama zauważyłam, że im lepiej sformułuję zapytanie do AI, tym trafniejszą odpowiedź otrzymam – ale to wciąż ja muszę ocenić, czy ta odpowiedź spełnia moje oczekiwania. 

Zaufanie do AI wpływa na nasz wysiłek poznawczy 

Badanie wykazało ciekawą zależność: im bardziej ufamy GenAI, tym mniej wysiłku wkładamy w krytyczną analizę jej odpowiedzi. Kiedy AI regularnie dostarcza nam satysfakcjonujące rezultaty, nasz mózg zaczyna działać na „autopilocie”, przyjmując wyniki bez głębszej refleksji. 

Z drugiej strony, gdy jesteśmy pewne swoich kompetencji w danym obszarze, częściej angażujemy się w krytyczną ocenę, nawet jeśli wymaga to większego nakładu pracy. To dlatego pisząc o tematach, które dobrze znam, zawsze weryfikuję odpowiedzi AI, podczas gdy w mniej znanych dziedzinach łatwiej ulegam pokusie bezkrytycznego przyjęcia gotowych rozwiązań. 

Zmiana równowagi w procesie pracy 

GenAI rewolucjonizuje poszczególne etapy naszej pracy. Tam, gdzie kiedyś spędzałam godziny na gromadzeniu informacji, teraz skupiam się głównie na ich weryfikacji. Podobnie, rozwiązywanie problemów ustępuje miejsca integracji odpowiedzi generowanych przez AI, a tradycyjne wykonywanie zadań ewoluuje w kierunku zarządzania i nadzorowania pracy AI. 

W pewnym sensie, stajemy się coraz bardziej kuratorami i weryfikatorami, niż twórcami od podstaw. 

Pułapka nadmiernego zaufania 

Nadmierne poleganie na GenAI niesie ze sobą realne ryzyko. W natłoku zadań i terminów łatwo wpaść w pułapkę bezrefleksyjnego akceptowania wyników. Zauważyłam to u siebie szczególnie w natłoku zadań, pod koniec intensywnego dnia pracy, lub działając pod presją czasu – zmęczony i przeciążony umysł chętniej akceptuje gotowe rozwiązania. 

Długoterminowo, taka praktyka może prowadzić do atrofii naszych zdolności do samodzielnego myślenia i rozwiązywania problemów – podobnie jak nieużywane mięśnie z czasem zanikają. 

Bariery krytycznego myślenia 

Badanie wskazało trzy główne przeszkody, które utrudniają nam angażowanie się w krytyczną analizę: 

1. Brak świadomości potrzeby weryfikowania informacji – „AI jest przecież oparte na danych, więc musi mieć rację”; 

1. Ograniczona motywacja wynikająca z presji czasu czy natłoku zadań – „Nie mam czasu to sprawdzać, terminy gonią”; 

1. Trudności w poprawianiu odpowiedzi AI, szczególnie w mniej znanych nam obszarach – „Nie jestem pewna czy to błąd, więc przyjmę to co jest”. 

Jak rozwijać krytyczne myślenie w erze sztucznej inteligencji? 

Moje doświadczenia i wyniki badania wskazują na kilka praktycznych strategii, które pomogą utrzymać i rozwijać zdolności krytycznego myślenia, jednocześnie czerpiąc korzyści z GenAI: 

Bądź świadomym/świadomą swoich mocnych i słabych stron 

Rozumiejąc, w jakich obszarach masz dużą wiedzę i doświadczenie, a w jakich potrzebujesz wsparcia, możesz świadomie delegować zadania do AI, jednocześnie zachowując kontrolę nad procesem i jakością wyników. W moim przypadku, zaufanie do AI rośnie w obszarach, gdzie jestem ekspertką, bo potrafię wyłapać niedokładności i błędy. 

Nie ufaj bezgranicznie 

Traktuj GenAI jako wsparcie, a nie wyrocznię. Zawsze weryfikuj informacje, porównuj je z innymi źródłami, analizuj logikę wywodów i oceniaj, czy odpowiedzi AI są adekwatne do kontekstu. Dyskutuj wyniki z zespołem lub wykorzystuj technikę „red teaming”, stawiając kontrargumenty do tez przedstawionych przez AI. 

Wykorzystuj AI do rozwoju 

Angażuj się w ciągłe doskonalenie swoich umiejętności, nawet korzystając z pomocy AI. Analizuj odpowiedzi generowane przez AI, aby uczyć się nowych rozwiązań i technik, a nie tylko ślepo kopiować gotowe treści. Osobiście często proszę AI o wyjaśnienie procesu myślowego, co pomaga mi rozwinąć własne zrozumienie tematu. 

Generatywna sztuczna inteligencja oferuje ogromny potencjał, ale wymaga od nas świadomego i krytycznego podejścia. To jak z nauką jazdy samochodem – automatyczna skrzynia biegów ułatwia jazdę, ale nie zwalnia kierowcy z podejmowania decyzji i zachowania czujności. 

Pamiętajmy, że to my jesteśmy odpowiedzialni/odpowiedzialne za jakość naszej pracy, a AI jest jedynie narzędziem, które może nam w tym pomóc. Dbanie o nasze umiejętności krytycznego myślenia to najlepsza inwestycja w erze sztucznej inteligencji. 

*”Lee et al.” – skrótowe odniesienie do Hao-Ping (Hank) Lee, Advaita Sarkara, Leva Tankelevitcha, Iana Drososa, Seana Rintela, Richarda Banksa i Nicholasa Wilsona. Są oni autorami artykułu naukowego pt. „The Impact of Generative AI on Critical Thinking: Self-Reported Reductions in Cognitive Effort and Confidence Effects From a Survey of Knowledge Workers”. 

Autor: Izabela Bartnicka, Wiceprezeska Digital University, trenerka integracji sensorycznej.